Een ongemakkelijke waarheid. Zo noemt Mireille de Wee de grote demografische veranderingen in de samenleving waarbij het recht op zorg zoals we dat nu kennen niet vanzelfsprekend is. Niet makkelijk om te zeggen, maar wel belangrijk om te vertellen. Dit vereist een ingrijpende transformatie in de zorg en in de samenleving. ‘Deze transformatie is onvermijdelijk en kunnen we dus beter omarmen en versnellen’, stelt de voorzitter van ActiZ-kerngroep Wonen en Zorg.
In Nederland hebben we te maken met een dubbele vergrijzing die de zorg akelig parten speelt. Waar we in 1990 nog vijf werkenden hadden op één oudere, gaan we nu richting twee werkenden op één oudere. Met zoveel ouderen kunnen we de institutionele zorg die we gewend zijn niet overeind houden. Het personeelstekort is hierbij de grootste bottleneck, maar ook de financiën komen in de knel. De zorg voor ouderen zoals wij die nu kennen, wordt simpelweg onbetaalbaar. Deze boodschap is nog steeds niet goed doorgedrongen in de samenleving en de politiek. ‘De verzorgingsstaat in Nederland is doorgeschoten’, stelt de Wee. ‘We zijn daardoor verleerd om voor elkaar te zorgen. Mensen stellen dat ze recht hebben op zorg, maar dat recht is met de huidige demografische gegevens helemaal niet vanzelfsprekend. We zullen de zorg echt anders moeten inrichten en samenredzaamheid moeten stimuleren, alleen zo kunnen we goede zorg blijven leveren aan de mensen die het het hardst nodig hebben. Daarnaast willen burgers ook echt andere zorg. Thuis en zelfstandig, met eigen regie.’
Wat is er volgens u nodig om die transformatie in gang te zetten?
‘De vergrijzing heeft impact op alles en iedereen. De ouder wordende samenleving is daarmee niet eenzijdig een probleem van de overheid en de zorg, maar een probleem van ons allemaal. Het is een uitdaging voor de hele samenleving en alle werkvelden. We moeten hier met z’n allen heel goed over nadenken en oplossingen voor vinden. Onder andere door nieuwe woonzorgconcepten te ontwikkelen en samenredzaamheid te stimuleren. Zo kunnen we de zorgprofessionals ontlasten. De overheid zal dit moeten faciliteren met goed beleid. Daar schort het nu helaas nog aan. We missen bijvoorbeeld stabiliteit en duidelijkheid op de financiën. Dat maakt het moeilijk om te investeren in de toekomst.’
‘De vergrijzing heeft impact op alles en iedereen. Het is een uitdaging voor de hele samenleving’
Als dat beleid en die stabiliteit er wel zijn, hoe moet die transformatie er dan uitzien?
‘We zijn gewend dat de zorg ons uit handen wordt genomen. De zelfstandigheid van mensen holt daarmee achteruit. Die zelfstandigheid en zelf- en samenredzaamheid moeten we weer zien op te bouwen. De zogenaamde ‘schijf van vijf’ helpt hierbij. Stap één is dat mensen zoveel mogelijk blijven doen wat ze zelf kunnen. Een Reablement-programma draagt bij om langer onafhankelijk van zorgprofessionals te blijven. Stap twee is het niet vrijblijvend gebruiken van technologie en andere hulpmiddelen om zo lang mogelijk zelfstandig te blijven. Stap drie is de inzet van hulp van naasten en stap vier de inzet van hulp uit je omgeving. Pas als dit alles onvoldoende oplevert, komen we uit bij stap vijf: de inzet van zorgprofessionals. Als we dit goed organiseren, kunnen we de zorg enorm ontlasten.’
Welke rol speelt het vastgoed hierbij?
‘Als we een zorgzame samenleving willen, dan moeten we een leefomgeving creëren die dat ondersteunt en faciliteert. Dat vraagt om nieuwe woonzorgconcepten tussen thuis en het verpleeghuis. Nieuwe woonvormen waar mensen beschut kunt wonen en waar samenredzaamheid wordt versterkt. Die huisvesting is nu nog heel beperkt; daar ligt een grote opgave. Een struikelblok is echter dat het jaren duurt om dergelijke ontwikkelingen van de grond te krijgen. En die tijd hebben we niet. We zullen daarom ook in het bestaand vastgoed moeten kijken hoe we ontmoeting en samenwerking kunnen stimuleren. Dan kunnen we veel meer tempo maken. Dat vraagt om samenwerking, inzet van technologie en domotica en goede plannen die we met tempo samen implementeren.’
Wie moet hierbij de regie pakken? Of is er juist minder regie nodig en moeten we gewoon aan de slag?
‘Ik denk beide. De overheid moet de transitie stimuleren en mogelijk maken met goed beleid en meer zekerheid op de financiën. Maar ik zie ook een belangrijke rol weggelegd voor gemeenten als aanjagers van deze ontwikkeling. Zij moeten met alle partijen in beeld brengen wat er lokaal nodig is om de zorg toekomstbestendig te maken en te houden en dat vertalen in woonzorgvisies. Dat is echt maatwerk. Maar ook de zorgorganisaties zelf moeten regie pakken. Lef om het echt anders te doen in de eigen organisatie en deze transformatie aan te jagen is cruciaal. Het is vervolgens de kunst om snelheid te ontwikkelen op de executie, want daar schort het nog vaak aan. We zullen met elkaar aan de slag moeten om die zorgzame samenleving te creëren. En daarbij moeten we ook de burger betrekken. Burgerinitiatieven zijn cruciaal in dit verhaal. Het zijn vaak de koplopers als het gaat om nieuwe ontwikkelingen. Het is de kunst om daar op een goede manier bij aan te sluiten.’
‘We willen leven toevoegen aan de dagen in plaats van dagen aan het leven’
Welke rol speelt de kerngroep Wonen en Zorg van ActiZ in dit hele verhaal?
‘De kerngroep van twaalf bestuurders kijkt naar alles wat te maken heeft met verpleeghuiszorg en wonen. We leggen het onderwerp op tafel bij de politiek en andere stakeholders en proberen de boodschap bij de mensen in de samenleving te laten landen. Zo hebben we de campagne ‘Praat vandaag over morgen’ gelanceerd. Die campagne stimuleert mensen om met hun omgeving in gesprek te gaan over de toekomst. Hoe willen mensen straks leven? Waar willen ze wonen? En wie kan hen hierbij ondersteunen? Een belangrijk gesprek aangezien zorg straks niet meer vanzelfsprekend is.’
Een somber perspectief. Of ziet u dat anders?
‘Ik zie dat zeker anders. We zaten lange tijd in een paradigma van langer leven. Dat was het hoogste goed. Nu werken we toe naar een paradigma van betekenisvol leven. We willen leven toevoegen aan de dagen van ouderen in plaats van dagen aan het leven. Dat kunnen we realiseren door een wendbare samenleving te creëren waarin solidariteit en saamhorigheid het verschil maken. Ik vind dat persoonlijk een heel mooi lonkend perspectief.’
Mireille de Wee is bestuurder bij zorgorganisatie Mijzo en sinds 2018 voorzitter van de ActiZ-kerngroep Wonen en Zorg. Naast haar werk voor Mijzo en ActiZ is De Wee lid raad van toezicht van VieCuri Medisch Centrum.